İngilizler, dünya çapında futbol olarak bilinen oyunu resmileştirdiler – ancak kökleri eski Çin ve Orta Amerika’ya kadar uzanıyor.

Futbol açık ara dünyanın en popüler sporu ve dünya çapında en az 265 milyon kişi tarafından takip ediliyor. Rastgele bir bahçede veya sahada oynamak ve stadyumlarda yarışan oyuncularla anında ilişki kurmak oldukça kolay.

Ancak tüm bu koşmanın, tekme atmanın ve işbirliği yapmanın en eski atasını arıyorsanız, zamanda geri gitmeye hazır olun. İşte futbolun antik kökenleri ve bugün neden dünyanın en sevilen sporu olduğu hakkında bilmeniz gerekenler.

(İlgili: Futbol Nerede Başladı?)

Futbolun eski kökenleri

MÖ 3. yüzyılda spor için topları ağlara atarak vuruş yapan ilk kişiler Çinlilerdi ve dünya çapında futbol olarak bilinen oyun 19. yüzyılda İngiltere’de resmileştirildi. Ancak çoğu modern top oyununun öncülü Amerika’da bulunabilir.

Yale Üniversitesi’nde sanat tarihi profesörü olan ve spor hakkında kapsamlı kanıtlar inceleyen Mary Miller, “Takım sporu fikri Mezoamerika’da icat edildi.” diyor.

Meksika’dan Kosta Rika’ya uzanan geniş tarihi bölge olan Mezoamerika’daki uygarlıklar, Columbus onları “keşfetmeden” çok önce gelişmişti ve bu insanların çoğu, ağaç reçinesinden elde edilen bir maddeden yapılmış ağır bir top içeren bir spor oynuyorlardı.

Oyunun tam olarak nerede icat edildiği belli değil, ancak yaklaşık 3.000 yıl önceden başlayarak, Teotihuacanos, Aztekler ve Maya gibi Mezoamerika kültürlerinde popülerdi.

Adı değişiyordu – Aztek’te ullamaliztli, Maya’da pok-ta-pok veya pitz. Vücut kısımlarıyla topa vurarak veya raket veya sopa kullanarak topu oyunda tutmak gibi hareketleri içeren kuralları da aynı şekilde farklılık gösteriyordu.

Bu oyunların çoğu, halen arkeolojik kayıtlarda bulunan 16 kiloluk lastik toplarla oynanıyordu. Oyun oynamanın diğer kanıtları, seramik kaplarda ve bölgede bulunabilen 1.300’den fazla büyük taş sahalarda görülebiliyor.

Aztek oyuncuları, sadece kalçalarını kullanarak takımlar arasında topu ileri geri sektiriyordu (ayaklar veya eller yasaktı). Aztekler, tek bir zıplamayla topu rakiplerinin sahasının arka duvarına vurmaya çalışıyorlardı ve sert, ağır topa vurduklarında genellikle hayati tehlike oluşturan yaralanmalara maruz kalıyorlardı. Bir oyuncu rakip takım tarafında yüksek bir halkaya topu atmayı başarırsa, bu otomatik bir galibiyetti ve kazanan için büyük bir onurdu.

Kurban vermek

Futbol ya da basketbol gibi günlük bir spor olarak oynanmasına rağmen, bu top oyunu aynı zamanda Mezoamerika kültürleri için din ve savaşta kutsal bir yere sahipti.

Aztek krallarının bunu savaş yerine oynadığı, yönetim haklarını elde ettiği veya bir top oyunuyla diplomatik dramalar yaydığı biliniyor. Maya ve Veracruz kültürlerinde risk daha da yüksekti: Bazı ritüel oyunların kaybedenleri kurban ediliyordu.

Ayrıntılar net değil, ancak bazı sahalar, kaybeden oyuncuların kanlı kurban uygulamalarını tasvir eden panellerle dekore edilmişti. Bir Maya yaratılış efsanesinde de kurban verme ve spor yakından ilişkili: Bu mitte, sahada yeraltı dünyasının efendilerini yenen bir çift top oynayan ikizler anlatılıyor. Daha sonra bu ikizler Güneş ve Ay oluyor.

Miller, bazen kaybedenlerin kurban edildiğine dair kanıtlara rağmen, bazı 20. yüzyıl arkeologlarının kazananlar dışında kimsenin öldürüldüğüne inanmayı reddettiğini söylüyor. “Mayaların insan kurban ettiğine inanamadılar. Artık bunun kesinlikle saçma olduğunu biliyoruz ve kazanan herhangi bir oyuncunun kurban edileceği fikri de öyle.”

Maya mitolojisinde, top oyununu kaybedenin başı kesilir ve bugünün akademisyenleri, kazananların değil, kaybedenlerin cezasını çektiğini kabul ediyor.

İngiliz okulları öncülük etti

Yerli Amerikalılar ve Yerli Avustralyalılar gibi diğer kültürler benzer oyunlar oynasa da, insanların futbol olarak bildiği modern spor, İngiliz okullarında doğdu. Yüzyıllar boyunca gayri resmi olarak oyunun varyasyonlarını oynamış olsalar da, spor 19. yüzyılda resmiyet kazandı.

19. yüzyılın ortalarında, ulaşım, işgücü ve teknolojideki gelişmeler, insanlara biçilmiş çim sahalarda rekabetçi maçlara seyahat etmek için boş zaman ve imkan sağladı. 1840’lara gelindiğinde, çeşitli İngiliz okulları kendi oyun standartlarını oluşturarak hepsi aynı kuralları bilen oyuncular arasında turnuvalar düzenlemeyi mümkün kıldı.

Zamanla, birbiriyle yarışan iki kural seti spora hakim olmaya başladı. Sheffield Futbol Kulübü, rakiplerinin oyun kurallarına uymaması durumunda takımlara serbest vuruş hakkı verdi. Cambridge Üniversitesi oyuncuların elinde top taşımasını yasakladı.

Sporun popülaritesi arttıkça, oyuncular Londra Futbol Federasyonu’nda bir araya geldi. 1877’de Sheffield, “Londra Kuralları” adı verilen kuralları resmen kabul etti.

Üst sınıf futbolcular sporun amatör kalmasını istiyordu. Ancak 1885’te nihayet profesyonel oyunculara izin vererek sporda daha fazla canlanma sağlamayı kabul ettiler.

1904’te spor o kadar popülerdi ki uluslararası hale geldi ve aynı yıl Fédération Internationale de Football Association (FIFA) başladı.

Futbolun başarısı bu noktadan itibaran hızla arttı. Sporun 1908 Olimpiyat Oyunlarında ve 1930’daki ilk FIFA Dünya Kupası’nda başlamasından sonra, profesyonel futbol gelişti. Bugün FIFA, yalnızca 2021’de 755,5 milyon dolar toplayarak sporun yönetim organı olmaya devam ediyor.

---

National Geographic. 17 Kasım 2022.